Dwór w Suderwie (lit. Sudervės), wsi gminnej leżącej między jeziorami Rzeszańskim (lit. Riešė) i Wiłnoja (lit. Vilnoje), kilkanaście kilometrów na północny zachód od Wilna, istniał już w 1493 roku. Tak wynika ze starych historycznych dokumentów. Nie wiemy jednak, kto w nim wtedy mieszkał i do kogo należał tamtejszy majątek. Natomiast wiadomym jest, że w 1637 roku właścicielem dworu i całej Suderwy był burmistrz Wilna, Jan Leon Sienkiewicz. W 1669 roku Suderwa została oddana jezuitom, zaś po stu latach znalazła się w rękach biskupa wileńskiego, Ignacego Massalskiego, właściciela wielu majątków położonych wokół Wilna. W późniejszych latach suderwskie dobra należały do rodziny Zenowiczów, potem Biegańskich, by w 1803 roku stać się własnością biskupa Walentego Wołczackiego (1774-1809). To on prawdopodobnie zbudował murowany dwór, który przetrwał - po różnych przebudowach - do naszych czasów, a na pewno rozpoczął w 1803 roku wznoszenie kościoła p.w. św. Trójcy. Zaprojektował go słynny w owych czasach wileński architekt Wawrzyniec Gucewicz (1753-1798), profesor Uniwersytetu Wileńskiego, a budową kierował Wawrzyniec Bortkiewicz. Trwała ona dosyć długo, bo do roku 1822, kiedy właścicielem Suderwy był już Hipolit Wołk-Łaniewski. Powstała budowla w stylu klasycystycznym, w kształcie rotundy, wzorowanej w pewnym stopniu na rzymskim panteonie, będąca jedyną tego typu świątynią na Litwie.
Dwór, w którym mieszkał prof. Marian Zdziechowski |
W okresie międzywojennym właścicielem dworu został Marian Zdziechowski (1861-1938) herbu Rawicz, żonaty z Marią z Kotwiczów (1861-1936) herbu własnego (Kotwicz). Był to wybitny humanista, filozof religii, historyk literatury, slawista, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego od 1899 do 1919 roku, a w latach 1919-1932 - Uniwersytetu Wileńskiego, będąc w okresie 1925-1927 również rektorem tej uczelni. W 1903 roku stał się członkiem Akademii Umiejętności, a w latach trzydziestych uniwersytety w Wilnie, Dorpacie i Szegedzie nadały mu doktoraty honoris causa. Marian Zdziechowski był nie tylko świetnym nauczycielem i wielkim uczonym, z bogatym dorobkiem naukowym, ale także wyjątkowym wizjonerem, który przewidział konfrontację faszyzmu z bolszewizmem, zakończoną zwycięstwem sowieckich komunistów, którzy spowodują sowietyzację Polski trwającą kilka dziesięcioleci. Uważano go za "największego Europejczyka spośród wszystkich polskich kresowiaków", za "sumienie narodu", za "współczesnego Piotra Skargę". Odznaczał się silną osobowością, konsekwencją w działaniach, wyrazistością przekonań, skłonnością do liberalizmu, prowadził wykłady w sposób niekonwencjonalny, niezwykle ciekawy, dzięki czemu garnęli się na nie tylko studenci.
W budynku dworskim mieści się obecnie Szkoła Podstawowa im. Mariana Zdziechowskiego |
Marian Zdziechowski mieszkał na stałe w Wilnie, przy ulicy Antokolskiej. Do dworku w Suderwie przenosił się tylko na wakacje, gdzie w spokoju mógł pracować nad najważniejszymi publikacjami z wileńskiego okresu jego twórczości. A oto one: Europa, Rosja, Azja. Szkice polityczno-literackie (1923), Renesans a rewolucja (1925), Walka o duszę młodzieży (1927), Napoleon III. Szkice z dziejów jego życia i pracy (1931), Chateaubriand i Napoleon (1932), Chateaubriand i Bourbonowie (1934), Od Petersburga do Leningradu (1934), Węgry i Polska na przełomie historii (1937), W obliczu końca (1937), Widmo przyszłości (1939).
Portret Mariana Zdziechowskiego znajdujący się w szkolnym hallu |
Po śmierci Mariana Zdziechowskiego w październiku 1938 roku jego spadkobiercą został syn Ksawery (1890-1941), z zawodu lekarz. Niestety, już w 1941 roku został wywieziony przez sowietów do łagru znajdującego się gdzieś za Uralem, prawdopodobnie w obwodzie świerdłowskim i wszelki ślad po nim zaginął.
Dwór w Suderwie przetrwał działania wojenne i mieści teraz szkołę podstawową z polskim językiem nauczania. W 2007 roku nadano jej imię Mariana Zdziechowskiego, a ulica, przy której ona stoi, również nosi imię tego wielkiego Polaka.