Plinksze (lit. Plinkšės) to niewielka miejscowość, a właściwie wieś, położona w północnej części Żmudzi, nad malowniczym jeziorem Plinkšiai. Zachował się w niej pałac, który był siedzibą właścicieli majątku wyodrębnionego już w XVI wieku.

Zachowany pałac w Plinkszach

Za panowania króla Zygmunta Augusta został on nadany rodzinie Despot-Zenowiczów przybyłej na teren Wielkiego Księstwa Litewskiego w XIV wieku z Serbii. Jej pierwszym znanym przedstawicielem był Bratosza. On to i jego syn Zenobi podpisali w 1401 roku akt wierności królowi polskiemu, Władysławowi Jagielle. Obaj też wzięli udział w bitwie pod Grunwaldem.  Od imienia syna pochodzi nazwisko rodowe - Zenowicz, a przydomek Despot wziął się stąd, iż wg legendy protoplastami Bratoszy byli władcy, czyli despoci Hospodarstwa Mołdawskiego.

Pałac widziany z podjazdu

Po Despot-Zenowiczach właścicielami Plinkszy zostali Pacowie, a Stefan Pac (1587-1640) herbu Gozdawa, starosta brzeski, preński, kurszański, wiłkowyski, rakanciski, birsztański, ławaryski, hiperbolański, a w późniejszym okresie podskarbi wielki i podkanclerzy litewski sprzedał je wraz z Kurszanami w 1631 roku Jerzemu Grużewskiemu (ok. 1600-1651) herbu Lubicz, żonatemu z Marianną Podbereską (1590-?) herbu Samson. W rękach Grużewskich majątek ten pozostawał ponad dwa stulecia, a w połowie XIX wieku stał się własnością Broel-Platerów. Prawdopodobnie pierwszym z Platerów panem na Plinkszach był Franciszek Stefan Józef  hr. Broel-Plater (1798-1867) herbu własnego (Plater) z Broelu, żonaty od 1840 roku z Kazimierą Kolowat de Raes (1820-1893) herbu de Raes.

Elewacja ogrodowa

Pałac w Plinkszach, który zachował się do naszych czasów, zbudował trzeci z kolei syn - a miał ich Franciszek Stefan Józef  pięciu (i trzy córki) - Konstanty Jan Jul (1847-1899), po swoim ślubie w czerwcu 1876 roku z hrabianką Zofią z Grabowskich (1858-1923) herbu Oksza.
Niedaleko brzegu jeziora Plinkšiai stanął na wysokich, mieszkalnych suterenach piętrowy, murowany, trzynastoosiowy budynek pałacowy, pokryty czterospadowym dachem. Zarówno elewacja frontowa, jak i ogrodowa zostały zaakcentowane w części środkowej identycznymi trójosiowymi ryzalitami, zakończonymi trójkątnymi szczytami. Poprzedzały je ganki, w których dwa skrajne czworoboczne, ozdobione pilastrami filary i znajdujące się między nimi dwie jońskie kolumny dźwigały obszerne balkony.

Portyk przed elewacją frontową

Ten od frontu ograniczony został balustradą tralkową,  od ogrodu zaś - żeliwną. Wyjście na każdy balkon prowadziło przez porte-fenêtre mieszczące się między dwoma prostokątnymi oknami, zwieńczonymi - podobnie jak porte-fenêtre - trójkątnymi naczółkami. Ponad nimi znalazły się jeszcze trzy małe okna o zaokrąglonych rogach, dekoracyjnie obramione. Okna na obu kondygnacjach części bocznych były prostokątne, o niewyszukanych obramieniach, zdobiły je naczółki poziome na piętrze, a ćwierćkoliste na parterze. Wszystkie elewacje wieńczył szeroki pas sztukaterii, poprzetykany owalnymi oknami oświetlającymi strych. Nad nim biegł poddachowy gzyms kroksztynowy.

Żeliwna balustrada otaczająca balkon od strony ogrodu

Nie wiemy, jak wyglądały pałacowe pomieszczenia, których było około trzydziestu. Pokoje reprezentacyjne i mieszkalne gospodarzy mieściły się na parterze, gościnne natomiast na piętrze. Obszerny westybul zdobiły ponoć trofea łowieckie.

Gazon na podjeździe do pałacu	Staw w parku

Pałac otaczał 7-hektarowy park o charakterze krajobrazowym. Rosły w nim głównie drzewa rodzime (dęby, lipy, kasztanowce, klony), ale także obce dla tych terenów, takie jak żywotniki. Park nie mógł obyć się bez stawu, zatem go wykopano i doprowadzono do niego wodę kanałem z pobliskiego jeziora.

Alejka prowadząca do grobu Konstantego Broel-Platera	Grób Konstantego hr. Broel-Platera

Po śmierci Konstantego Jana Jula Broel-Platera w 1899 roku (został on pochowany na skraju pałacowego parku) dobra Plinksze przeszły w ręce jego najstarszej spośród trzech córek (synów nie miał), Olgi (1877-1924), która wychodząc w tym samym roku za mąż za Aleksandra Maksymiliana hr. Ilińskiego-Kaszkowskiego (1869-1939) herbu Janina, wniosła mu w wianie ten majątek. Po I wojnie światowej, na skutek parcelacji przeprowadzonej przez rząd litewski, hrabia Iliński-Kaszkowski sprzedał swoje włości władzom państwowym, a one w 1934 roku przeznaczyły pałac na szkołę rolniczą, która  mieściła się w nim również po II wojnie światowej.

Zachowane zabudowania gospodarcze

Z powodu postępującej dewastacji i braku remontów budynek pałacowy przestał nadawać się nawet na szkołę i w 1977 roku został opuszczony. W 1981 roku przejęła go rafineria ropy naftowej w Możejkach, by po dokonaniu pewnej renowacji urządzić w pałacu ośrodek wypoczynkowy i prewentorium dla swoich pracowników.  W 2004 roku pałac wraz z parkiem kupił najstarszy browar litewski, Gubernija, z siedzibą w Szawlach, by w odrestaurowanych salach pałacowych  organizować konferencje, wystawy, koncerty i inne imprezy kulturalne. Miała też powstać restauracja, winiarnia i kilka apartamentów hotelowych. Niestety, kiedy odwiedziliśmy Plinksze w sierpniu 2015 roku, zastaliśmy pałac opustoszały i pozbawiony śladów jakiejkolwiek restauracji.