Podróżując po Litwie, odwiedziliśmy trzy miejscowości o nazwie Czerwony Dwór (lit. Raudondvaris) i w każdej z nich przetrwała do naszych czasów dawna siedziba ziemiańska w postaci pałacu lub dworu. Czerwony Dwór, który opisujemy tutaj, leży w rejonie wileńskim, koło miasteczka Rzesza (lit. Riešė). Zachował się w nim drewniany dwór, w którym mieszkali właściciele miejscowego majątku. Pierwszymi byli prawdopodobnie Paszkiewiczowie (około 1640 roku), a następnymi Puzynowie, do których Czerwony Dwór należał w XVIII i pierwszej połowie XIX wieku. Po nich nastali w drugiej połowie XIX wieku Sienkiewiczowie i władali tymi dobrami do wybuchu II wojny światowej. 

Dwór od frontu

Dwór, który przetrwał do naszych czasów został zbudowany mniej więcej w połowie XIX wieku, prawdopodobnie jeszcze przez Puzynów. Jest to budynek drewniany, parterowy, siedmioosiowy, pokryty dachem czterospadowym. Przed elewacją frontową znajduje się ganek, którego cztery drewniane słupy dźwigają trójkątny, gładki szczyt. Przed elewacją ogrodową ustawiono również ganek, dosyć szeroki i w połowie zamknięty. Do prawej części tej elewacji dobudowano skrzydło boczne, ustawione pod kątem prostym i pokryte dachem trójspadowym. Po przeciwnej stronie ganku znalazł się jednoosiowy, ale dość szeroki ryzalit. We dworze mieszkają obecnie dwie rodziny. Jedna z nich obiła swoją połowę budynku od frontu plastikowym sidingiem, psując bardzo jego wygląd. Budynek dworski, który możemy oglądać dzisiaj, nie wygląda na oryginalny. Z pewnością był on przebudowywany, zwłaszcza po II wojnie światowej, kiedy miejscowy majątek stał się kołchozem, a dwór mieścił zapewne jego administrację.

Dwór od podwórza

O wiele ciekawszą budowlą od dworu jest dworski lamus, zwany tutaj skarbczykiem. Zbudowany w 1764 roku na planie kwadratu był budynkiem piętrowym, podpiwniczonym. Parter otoczony został murowanymi, arkadowymi podcieniami. Korpus drugiej kondygnacji, mieszczącej niegdyś kaplicę, obiegała galeria otoczona drewnianą balustradą, rozpiętą między murowanymi cokołami, na których stały drewniane filary, po cztery z każdej strony, dźwigające gontowy dach. W 1820 roku na dachu postawiono jeszcze dwukondygnacyjną, czworoboczną wieżyczkę, z jednym oknem w każdej ściance na obu pięterkach. Ponoć z ostatniej kondygnacji ekonom lub nawet sam dziedzic obserwował pańszczyźnianych chłopów pracujących na pańskich polach. W piwnicy i pomieszczeniu na parterze trzymano broń, trofea łowieckie, pamiątki rodowe i archiwalne dokumenty.

Lamus dworski po przebudowie na budynek mieszkalny

Lamus o wyszukanej architekturze, zwany skarbcem lub skarbczykiem, miał świadczyć o bogactwie jego właściciela. Ten, który znajduje się w Czerwonym Dworze, opisywany jest jako najładniejszy na Litwie, a niektórzy architekci litewscy uważają nawet, że nie ma ładniejszego w całej Europie Środkowej. Obecnie lamus wygląda nieco inaczej, po zlikwidowaniu wieżyczki stał się piętrowym budynkiem mieszkalnym.

Dawne stajnie wykorzystywane również obecnie

Ze starych zabudowań gospodarczych zachowały się jeszcze stajnie, które służą nadal koniom, bowiem jeden z mieszkańców dworu jest właścicielem stadniny, oraz kuźnia, będąca małym drewnianym budyneczkiem z podcieniami, pokrytym oryginalną dachówką z XIX wieku.

Kuźnia z podcieniem i zachowaną oryginalną dachówką

Całe założenie dworskie otaczał niegdyś 12-hektarowy park, którego fragment położony nad małym jeziorkiem zachował się i uważany jest dzisiaj za pomnik przyrody.

Lipowa alejka w dawnym parku dworskim