Wieś Korytnica położona w dzisiejszym powiecie węgrowskim wymieniana była w dokumentach już w początkach XV wieku. Nazywała się wówczas Koritnicza. Nazwa ta pochodziła od "koryta" - koryta rzeki - na brzegu której wieś się znalazła. A rzeką tą była niewielka Korycianka, zwana też Strugą, będąca dopływem Liwca. Wieś należała wówczas do książąt mazowieckich, później stała się królewszczyzną. Nie była ona mała, bowiem już w 1427 roku erygowano w niej parafię, chociaż kościół zbudowano dopiero w 1464 roku.
W latach 1497-1522 była własnością Anny Radziwiłłówny (1476-1522) herbu Trąby, żony Konrada III Rudego ks. Piast-Mazowieckiego (1448-1503). Najpierw syn Anny i Konrada, książę Janusz III zastawił Korytnicę w 1525 roku na dwa lata za 400 kóp groszy kasztelanowi liwskiemu, Michałowi Zaliwskiemu, a później, od 1526 roku, córka Anny i Konrada, Anna ks. Piast-Mazowiecka (1499-1557) była jej właścicielką. Kiedy w 1536 roku wyszła za mąż za Stanisława Odrowąża (1509-1545) herbu własnego, Korytnica została włączona do dóbr królewskich.
W latach sześćdziesiątych XVII stulecia starostwo niegrodowe korytnickie zostało wyodrębnione ze starostwa grodowego liwskiego. W pierwszej połowie XVIII wieku starostą korytnickim był Kajetan Węgierski, który upamiętnił się zbudowaniem w 1748 roku w Korytnicy nowego kościoła. Kolejnym starostą korytnickim o imieniu Kajetan był hrabia Potocki z Podhajec (1745-1802) herbu Pilawa (Srebrna), ożeniony z hrabianką Anną Cetner (1764-1814) herbu Przewora, który pod koniec XVIII wieku odstąpił Korytnicę szambelanowi króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, Szymonowi de Cortielli. W maju 1785 roku wojewodzic mazowiecki, Kazimierz Rudziński (1758-1820) herbu Prus (III) został ostatnim starostą korytnickim. W 1821 roku dzierżawcą dóbr korytnickich został Ignacy Sobieski (1792-1854) herbu Janina , żonaty z Marią Zaleską (1796-1844) herbu Lubicz, a w 1836 roku wykupił je od rządu Królestwa Polskiego. Dwadzieścia lat później ich właścicielem został hrabia Adam Aleksander Atanazy Ronikier (1818-1873) herbu Gryf, żonaty z hrabianką Zofią Barbarą Starzeńską (1828 -1867) herbu Lis, a po jej śmierci z Wandą Chrzanowską (?-1929) herbu Poraj. Teozof i polityk, sprzyjający władzy carskiej, ale również w pewnej mierze patriota polski, próbujący uratować od śmierci Romualda Traugutta, zajmował się w swoim majątku serowarstwem i produkował ser limburski, nazwany później "ronikierowskim", znanym pod tą nazwą do dzisiaj.
Grób Adama Aleksandra Atanazego Ronikiera na cmentarzu w Korytnicy |
W 1874 roku majątek korytnicki kupił od spadkobierców Adama Aleksandra Atanazego Ronikiera Tymoteusz Łuniewski (1847-1905) herbu Łukocz. Okazał się on świetnym rolnikiem ( po studiach rolniczych w Belgii). Mając do dyspozycji 1400 hektarów ziemi, uprawiał na dużą skalę ziemniaki (ponoć około 100 gatunków) oraz łubin, żyto polskie i owies kanadyjski, i to z takim skutkiem, że pokazując wyhodowane okazy na wystawach i konkursach rolniczych, otrzymywał za nie medale. Żeby podnieść wydajność ze swoich pól, przeprowadził rozległe melioracje, ale nie osuszające, lecz nawadniające, skonstruował obsypnik do ziemniaków oraz oryginalną maszynę do ich wykopywania. Hodował też konie oraz uprawiał wiklinę do wyrobu koszy. Powiększył część gospodarczą, budując cegielnię, olejarnię, gorzelnię i serowarnię, w której produkował - podobnie jak Adam Aleksander Ronikier - ser ronikierowski, sprzedawany między innymi w Odessie i Wrocławiu.
Dobudowane do drewnianego dworu przez Tymoteusza Łuniewskiego murowane skrzydło |
W latach 1895-96 roku do istniejącego już ponad 100 lat drewnianego dworu dobudował murowane skrzydło, parterowe, z mieszkalnym poddaszem, pokryte dachem dwuspadowym z naczółkami. Przed elewacją szczytową, która stała się fasadą dworu, zbudował ganek dźwigający taras ogrodzony żeliwną balustradą zamocowaną do pięciu prostopadłościennych, masywnych, murowanych słupków. W ganku znalazły się główne drzwi wejściowe prowadzące do przedsionka. Po lewej jego stronie znajdował się gabinet pana domu, po prawej - salonik. Długi korytarz wiódł do dużego salonu oraz do jadalni. Wcześniej usytuowano klatkę schodową, którą można było dostać się na pięterko oraz do starego dworu.
Ganek i główne drzwi wejściowe do dworu |
Tymoteusz Łuniewski nie tylko był rolnikiem, ale również sędzią, działaczem społecznym, zajmował się archeologią, etnografią, historią regionu, a będąc jeszcze nastolatkiem wziął udział w Powstaniu Styczniowym. Prowadził wykopaliska na starych cmentarzyskach i kurhanach na terenie powiatu węgrowskiego i sokołowskiego, a wydobyte tam eksponaty opisywał w czasopismach naukowych. Gromadził stare, nieużywane już narzędzia rolnicze i opisy niektórych z nich znalazły się w "Encyklopedii staropolskiej" Zygmunta Glogera, pomagał też jej autorowi spisywać podania ludowe, a Janowi Karłowiczowi i Zygmuntowi Noskowskiemu zbierać regionalne pieśni i przyśpiewki. Był też wszechstronnym pisarzem i w swoich artykułach i książkach poruszał tematy rolnicze, etnograficzne, archeologiczne, autobiograficzne, a przede wszystkim historyczne. Współpracował przy tworzeniu „ Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich”, "Encyklopedii rolniczej", "Encyklopedii staropolskiej", „Złotej księgi szlachty polskiej”. W swoim dworze gościł takich luminarzy nauki i sztuki, jak Zygmunt Gloger, Jan Karłowicz, Zygmunt Noskowski, Bolesław Prus, Michał Elwiro Andriolli, botanik Karol Drymmer, rzeźbiarz Konstanty Laszczka, August Cieszkowski, malarz Jan Olszewski, Kajetan Kraszewski Kiedy zły stan zdrowia nie pozwalał mu już pracować intensywnie, sprzedał w 1902 roku korytnicki majątek i przeniósł się do Łazisk, gdzie dokonał żywota w 1905 roku.
Zachowane zabudowania gospodarcze |
Nowym właścicielem korytnickiego majątku został Teodor Holder-Egger (1852-1929), inżynier-leśnik, żonaty z Marią Szretter (1875-1941). Nie był on tak dobrym rolnikiem jak jego poprzednik i majątek zaczął podupadać. Jego regres nasilił się jeszcze po śmierci jedynej córki Holder-Eggerów, 15-letniej Aleksandry, która zmarła w 1908 roku z powodu zapalenia wyrostka robaczkowego.
"Anioł Śmierci" - rzeźba na grobie Aleksandry Holder-Eggerówny |
Zrozpaczona matka, Maria z Szretterów Holder-Eggerowa, chcąc zagłuszyć ból, rzuciła się w wir pracy społecznej i filantropijnej. Poczęła działać w Stowarzyszeniu Zjednoczonych Ziemianek oraz Radzie Opiekuńczej Powiatu Węgrowskiego. Założyła 20 ochronek dla dzieci ubogich w Królestwie Polskim. Podczas I wojny światowej była prezeską powiatowego komitetu polsko-amerykańskiej pomocy dzieciom oraz oddziału PCK w Węgrowie i członkiem Komitetu Głównego Czerwonego Krzyża oraz wiceprzewodniczącą Rady Narodowej Kobiet. W 1922 roku została posłem do sejmu I kadencji i członkiem klubu parlamentarnego Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej. Po śmierci męża w 1929 roku poczęła zarządzać majątkiem i w latach 30. stopniowo rozparcelowała znaczną je go część. Pozostałą resztę, liczącą około 300 hektarów, wydzierżawiła, zachowując przy dworze jedynie 18 hektarów. Gdy wybuchła II wojna światowa, mieszkała nadal w swoim dworze i zmarła w nim 1941roku, przekazując go w testamencie swojej siostrze, Hildzie Lutostańskiej.
Tablica nagrobna Aleksandry Holder-Eggerówny |
Do naszych czasów zachowała się tylko część murowana dworu w Korytnicy, wzniesiona przez Tymoteusza Łuniewskiego. Jest ona własnością prywatną, ale opustoszałą i w miarę upływu czasu coraz bardziej niszczejącą.