Nad rzeczką Okrzejką, trzy kilometry na zachód od Okrzei leży Wola Okrzejska. Przez bez mała 100 lat, począwszy od 1781 roku należała ona do Cieciszowskich. Pierwszym z nich był Antoni Cieciszowski (1720-1792) herbu Pierzchała (Kolumna), kasztelan połaniecki, żonaty z Ewą Szaniawską (1756-1812). Sprzedał on majątek okrzejski swojemu kuzynowi, Adamowi Józefowi Cieciszowskiemu (1743-1783), pisarzowi wielkiemu koronnemu, ożenionemu z Teresą Lelewel von Lowensprung (1750-1815) herbu własnego, który zmarł przedwcześnie, w wieku zaledwie 40 lat, więc nad dobrami tymi czuwała jego żona. Wolę Okrzejską odziedziczył najmłodszy syn spośród pięciorga dzieci Adama Józefa, Adam junior (1782-1834), ale nim osiągnął pełnoletniość majątkiem tym zarządzała jego matka, Teresa z Lelewelów. Adam Cieciszowski junior ożenił się z Felicjanną Rostworowską (1788-1854) herbu Nałęcz i miał z nią pięć córek i jednego syna, również Adama (1823-), który został kolejnym właścicielem Woli Okrzejskiej. Jedna z córek Adama i Felicjanny Cieciszowskich, Stefania (1820-1873) wyszła za mąż w czerwcu 1843 roku za Józefa Pawła Ksawerego Sienkiewicza (1813-1896) herbu Oszyk i 5 maja 1846 roku urodziła przyszłego noblistę, Henryka Adama Aleksandra Sienkiewicza (1846-1916). Został on ochrzczony w pobliskiej Okrzei, w kościele Św. Apostołów Piotra i Pawła, ufundowanym przez prababkę przyszłego pisarza, Teresę z Lelewelów Cieciszowską. Henryk Sienkiewicz spędził wraz z rodzicami 9 pierwszych lat swojego życia w oficynie dworskiej, należącej do ówczesnej właścicielki okrzejskiego majątku, jego babki, owdowiałej Felicjanny z Rostworowskich Cieciszowskiej.
W 1880 roku Wola Okrzejska stała się własnością Józefa Bernstein-Namierowskiego, żonatego z Anną (Meną) z Sommersteinów, który zakupił ją na drodze licytacji. Bernsteinowie byli spolonizowaną i zlaicyzowaną rodziną żydowską, a jej najwybitniejszym przedstawicielem był urodzony w Woli Okrzejskiej Ludwik Bernstein Namierowski (1888-1960). W 1906 roku wyemigrował do Anglii, uzyskał obywatelstwo brytyjskie i stał się słynnym historykiem, profesorem uniwersytetów w Oxfordzie i Manchesterze, piszącym wybitne dzieła historyczne pod zmienionym nazwiskiem - Lewis Bernstein Namier. Był też aktywnym działaczem syjonistycznym, w latach 1929-1931 pełnił funkcję sekretarza politycznego Agencji Żydowskiej w Palestynie i niezbyt przychylnie wyrażał się o Polsce . Będąc zaś doradcą premiera Wielkiej Brytanii, Davida Lloyda George'a, przyczynił się do niekorzystnego ustanowienia wschodniej granicy Polski po I wojnie światowej.
Oficyna dworska, w której urodzi się Henryk Sienkiewicz |
Oficyna, w której urodził się Henryk Sienkiewicz, jako jedyna ze wszystkich zabudowań dworskich w Woli Okrzejskiej przetrwała do naszych czasów. Po zniszczeniach wojennych i powojennych została odbudowana w latach 1965-1966, by w 120 rocznicę urodzin pisarza stać się muzeum jemu poświęconym. Jego organizatorem, a następnie przez kolejnych 46 lat dyrektorem był Antoni Cybulski. Przez ten okres gromadził i eksponował różnego rodzaju sienkiewicziana, wśród których znalazły się oryginalne dokumenty pisarza i jego rodziny, jego listy i fotografie, pierwodruki jego książek, również tych przetłumaczonych na obce języki, obrazy i rzeźby, których powstanie zainspirowała twórczość Sienkiewicza.
W dawnej oficynie dworskiej mieści się muzeum Henryka Sienkiewicza |
W dawnej oficynie dworskiej znajduje się 6 pomieszczeń przeznaczonych na sale muzealne. W pierwszej z nich umieszczono fotografie rodziny Henryka Sienkiewicza, przede wszystkim jego ojca i matki oraz ciotki Aleksandry Dmochowskiej z Cieciszowskich (1820-1892) i dokumenty świadczące o związkach pisarza z Ziemią Łukowską. W drugiej oglądamy też fotografie, ale córki Jadwigi (1883-1969) i syna Henryka Józefa (1882-1959) oraz wnuczki, Marii Korniłowicz (1925-1996) z jej rodziną. Są tam także listy Marii Korniłowicz do swojej matki Jadwigi i babci Marii Emilii z Szetkiewiczów (1854-1885).
Pokoje | muzealne |
Trzecia sala przeznaczona została na pokazanie początków twórczości Henryka Sienkiewicza. Widzimy tutaj fotografie przedstawiające przyszłego noblistę, kiedy był jeszcze uczniem gimnazjum oraz gdy wysyłał swoje utwory do takich czasopism, jak "Gazeta Polska", "Kłos", "Niwa", Przegląd Tygodniowy", "Słowo", "Wędrowiec". Na ścianach "Sali kominkowej" wiszą obrazy przedstawiające bohaterów utworów Sienkiewicza. Wyróżnia się wśród nich "Bohun" namalowany w 1927 roku przez Franciszka Pautscha, "Janko Muzykant" pędzla Franciszka Kostrzewskiego oraz "Latarnik" Jana Molgi. Wisi tam również "Składanie sztandarów", nawiązujące do tematyki Trylogii, ale jest to tylko kopia dzieła Józefa Brandta.
Fortepian matki pisarza, Stefanii Sienkiewiczowej |
W piątym pokoju stoi fortepian marki "Erard" kupiony w Paryżu w 1840 roku dla Stefanii Sienkiewiczowej, matki pisarza, na którym grywał również młodziutki Henryk. Eksponowane są w tym pokoju liczne rekwizyty z filmów realizowanych na podstawie powieści Henryka Sienkiewicza. W "Saloniku", w którym urodził się Henryk Sienkiewicz znalazły się meble w stylu biedermeier odkupione od rodziny pisarza.
Ogród dworski |
W otaczającym dawną oficynę parku możemy spotkać Janka Muzykanta, Zagłobę, Oleńkę, Azję Tuhajbejowicza, sienkiewiczowskich bohaterów wyrzeźbionych przez twórców ludowych.
Zagłoba - dzieło twórcy ludowego - zaprasza do muzeum |
W odległej o 3 kilometry Okrzei znajduje się 15-metrowej wysokości kopiec mający upamiętniać Henryka Sienkiewicza. Usypany został w latach 1932-1938 z ziemi sprowadzanej z różnych miejsc związanych z noblistą, nawet ze Stanów Zjednoczonych Ameryki. Planowano usypać go w Woli Okrzejskiej, w pobliżu dworku, ale ówczesny jego właściciel nie wyraził na to zgody.
Kopiec usypany w Okrzei w latach 1932-1938 dla uczczenia noblisty |
W 1980 roku na szczycie kopca ustawiono pomnik - popiersie Henryka Sienkiewicza. Rzeźbę tę wykonał Marian Gardziński.
Popiersie Henryka Sienkiewicza na kopcu - dzieło Mariana Gardzińskiego |